Verkieizingskoorts: de doorrekeningen van het Cultureel Plan Bureau zijn bekend voor 10 partijen

Het overzicht van de doorrekeningen van diverse verkiezingsprogramma's. De plannen van GroenLinks-PvdA, JA21, SGP, CDA, VVD, ChristenUnie, BBB, Volt, NSC en D66 zijn in dit overzicht na te lezen. De PVV liet de plannen niet doorrekenen door het CPB. 

GroenLinks-PvdA

De plannen uit het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA pakken relatief gunstig uit voor de economische groei en de koopkracht van met name armere huishoudens. De linkse combinatie legt de rekening zoals gebruikelijk vooral bij grote bedrijven en vermogenden, al is de lastenverzwaring die zij voor de kiezen krijgen ditmaal iets gematigder. Dat staat in de doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB).

De aangekondigde miljardeninvesteringen in woningbouw en infrastructuur zorgen er volgens het CPB voor dat het woningaanbod en de betaalbaarheid van huizen verbeteren. Dat geldt voor zowel huur- als koopwoningen. Dit effect wordt wel deels tenietgedaan door een iets hogere inflatie. De hypotheekrenteaftrek wordt in twaalf jaar afgebouwd.

Mensen met lage inkomens gaan er in de plannen van GroenLinks-PvdA het meest op vooruit. Hoe hoger het inkomen, hoe minder huishoudens er aan koopkracht bij krijgen. Dat komt mede doordat de partij een nieuw belastingstelsel met vijf schijven introduceert. De verschillen in uitkomst binnen inkomensgroepen zijn volgens het CPB groot, doordat regelingen verdwijnen en daar weer nieuwe voor in de plaats komen.

Ondanks de forse lastenverzwaring voor het bedrijfsleven pakken de plannen van GroenLinks-PvdA naar verwachting relatief gunstig uit voor het investeringsklimaat. Dat komt doordat de partij tegelijkertijd zorgt voor meer investeringsruimte, innovatie stimuleert en beperkingen wegneemt door de uitstoot van stikstof en broeikasgassen fors te verminderen.

De uitgaven aan defensie nemen bij GroenLinks-PvdA deze kabinetsperiode met 6,3 miljard euro toe. Net als NSC en BBB kiest de partij ervoor de extra opgave die na 2030 nodig is om vijf jaar later aan de nieuwe NAVO-norm te voldoen, nu nog niet in te vullen.

JA21

Als het verkiezingsprogramma van JA21 wordt uitgevoerd, zorgt dat voor een lastenverlichting voor bedrijven en bezuinigingen op de zorg, concludeert het Centraal Planbureau (CPB) in zijn doorrekening. De grote herziening van het belasting- en toeslagenstelsel die de rechtse partij van plan is, leidt bovendien tot grote inkomensverschillen en een koopkracht die op termijn achterblijft.

JA21 is van plan om de eigen betalingen in de zorg te verhogen. Dat verhoogt de financiële drempels om gebruik te maken van zorg en remt de kwaliteitsverbetering, aldus het CPB.

Aan de andere kant noemen de rekenaars dat het investeringsklimaat zal verbeteren, omdat JA21 de lasten voor bedrijven wil verlagen. Zo is de partij van plan om de vennootschapsbelasting te verlagen.

De herziening van het belasting- en toeslagenstelsel behelst onder andere het afschaffen van alle toeslagen. Tegelijk introduceert JA21 een nieuw stelsel voor box 1, voor belasting over werk en woning.

SGP

De verkiezingsplannen van de SGP zorgen nauwelijks voor extra woningen, mede doordat het stikstofprobleem niet wordt aangepakt. De streng christelijke partij verlicht de lasten vooral voor gezinnen waarin één ouder de kost verdient. De gemiddelde koopkracht gaat er niet op vooruit, staat in een doorrekening door het Centraal Planbureau (CPB).

Zelf zegt de SGP met dit pakket meer ruimte te bieden voor vrije tijd en bijvoorbeeld mantelzorg of vrijwilligerswerk. "Dat is precies wat de samenleving nodig heeft", vindt Tweede Kamerlid André Flach. De berekeningen van het CPB laten wel zien dat het arbeidsaanbod door dit pakket afneemt.

De SGP investeert net als andere partijen miljarden extra in defensie, om toe te groeien naar de nieuwe NAVO-norm waaraan lidstaten in 2035 moeten voldoen. De partij bezuinigt op zorg en sociale zekerheid, onder meer door het basispakket te bevriezen en de AOW-leeftijd sterker te laten meestijgen met de gemiddelde levensverwachting. De lasten voor bedrijven gaan per saldo iets omhoog.

VVD

De VVD dempt de overheidsuitgaven het meest van alle tien partijen die hun verkiezingsprogramma hebben laten doorrekenen. Dat staat in de vrijdag gepubliceerde berekeningen van het Centraal Planbureau (CPB). De lagere uitgaven komen deels doordat de partij bezuinigt op onderwijs.

Als het beleid blijft zoals het nu is, gaat volgens het CPB 1,1 miljard euro meer naar onderwijs in 2030 vergeleken met 2026. Bij de VVD dalen de overheidsuitgaven tot 2030 juist met 400 miljoen euro.

Ook op internationale samenwerking kort de partij flink. Zonder koerswijzigingen zouden de uitgaven in de komende jaren al dalen met 2,2 miljard euro. De VVD maakt daar een daling van 6,1 miljard euro van, vooral door miljarden aan ontwikkelingshulp te schrappen. Van de partijen die hun programma hebben laten doorrekenen, bezuinigen ook BBB en JA21 meer op internationale samenwerking.

Naar verwachting blijft de overheidsschuld bij de VVD op de lange termijn relatief beperkt. De kans dat die schuld in 2060 over de grens van 60 procent van het bbp gaat, becijfert het CPB op 89 procent. Bij andere partijen is dat hoger.

CDA

Het CDA verhoogt de belasting die bedrijven betalen over hun winst en btw in zowel het hoge als het lage tarief om een deel van de extra defensie-uitgaven te betalen. De partij maakte al eerder bekend hiervoor extra te willen lenen en te bezuinigen op andere delen van de overheid.

De christendemocraten noemen de extra belastingen een 'vrijheidsbijdrage', die is bedoeld om het laatste stukje van het defensiegeld te regelen. Het CDA rekent op 9,09 procent btw in het lage tarief en 21,21 procent als het nieuwe hoge tarief. Een tas boodschappen van 50 euro wordt door de ingreep 4 cent duurder, een jas van hetzelfde bedrag kost 9 cent meer, rekent de partij voor.

Het CDA wil dat werken meer gaat lonen en stelt voor om mensen die meer gaan werken meer belastingkorting te geven voor elk uur dat ze aan het werk zijn. Daar staat tegenover dat hogere inkomens een hoger belastingpercentage moeten gaan betalen.

Bedrijfsleven

De hypotheekrenteaftrek bouwt de partij af in 30 jaar. De opbrengsten daarvan worden verwerkt in lagere inkomstenbelasting. Het CPB verwacht dat de huizenprijzen zullen dalen door het verdwijnen van de aftrek.

Verder zet de partij in op lagere inkomstenbelasting voor gezinnen en minder uitgaven aan zorg. Zo moeten mensen die gebruikmaken van langdurige zorg meer zelf gaan betalen. Ook is het CDA terughoudend met het toevoegen van nieuwe behandelingen aan het basispakket. Op de lange termijn bespaart die beperking miljarden per jaar.

Behalve defensie trekt het CDA ook geld uit voor het bedrijfsleven en voor de aanpak van stikstof en klimaatverandering. In het verkiezingsprogramma kondigde de partij al aan dat ze het stikstoffonds terug wil, nu is bekend dat daar bijna 13 miljard euro in moet komen. Dat geld gaat naar uitkoop en vergoedingen voor boeren en natuurbeheerders.

D66

D66 laat de overheidsuitgaven in 2030 stijgen met 49,4 miljard euro ten opzichte van 2026. Dat staat in de doorrekeningen van de verkiezingsprogramma's die het Centraal Planbureau (CPB) vrijdag heeft gepubliceerd. Zonder ingrijpen zouden de overheidsuitgaven met 30,4 miljard euro stijgen, een verschil van 19 miljard.

Zorg is het enige terrein waarop D66 de komende jaren fors minder wil uitgeven. De zorguitgaven zijn bij de meeste van de tien partijen die hun programma lieten doorrekenen lager dan zonder nieuwe plannen. Desondanks blijven de zorgkosten van de overheid bij alle partijen stijgen.

Bij D66 gaat over vijf jaar 7,3 miljard euro minder naar zorg, een relatief groot bedrag vergeleken met de andere partijen. Mensen moeten zelf meer meebetalen aan zorg die ze gebruiken, deels op basis van hoeveel ze bezitten of verdienen. Nieuwe behandelmethoden komen niet zomaar meer in het basispakket.

BBB

BBB betaalt extra miljardenuitgaven aan defensie grotendeels met een korting op ontwikkelingshulp. Daarop bezuinigt de partij 3,9 miljard euro, staat in de vrijdag gepubliceerde doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB). Op andere terreinen zoals onderwijs, zorg en veiligheid gaan er enkele honderden miljoenen vanaf.

BBB heeft relatief weinig maatregelen aan het CPB doorgegeven. Statistieken zoals het begrotingstekort, de groei van de economie en de koopkracht veranderen daardoor weinig ten opzichte van de verwachtingen zonder nieuwe plannen.

De inspanningen om de klimaatdoelen te halen, gaan er bij BBB op achteruit, ziet het CPB. De partij schaft een subsidie voor verduurzaming af, net als de CO2-heffing voor de industrie. Dat zorgt voor een "substantiële toename" van uitstoot in de industrie.

ChristenUnie

De plannen in het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie verminderen de armoede en dat de doorsnee koopkracht iets beter wordt. De ingrepen in het verkiezingsprogramma maken werken minder aantrekkelijk, zien de rekenmeesters. Op de lange termijn zorgen de plannen ervoor dat mensen minder gaan werken.

De ChristenUnie verlaagt de belastingen op inkomen en arbeid fors en zet daar meer belasting op vermogen en voor bedrijven tegenover. De partij wil een grote verbouwing van het belastingstelsel, waarmee alle toeslagen verdwijnen. Tegelijk pleit de partij voor 5 procent stijging van het minimumloon en een afschaffing van de hypotheekrenteaftrek in 15 jaar.

De christelijke partij wil dat bedrijven gaan betalen voor de uitstoot van CO2, wat dit kabinet juist heeft afgeschaft. ChristenUnie heeft zich net als veel andere partijen gecommitteerd aan de NAVO-norm en wil fors investeren in defensie. In 2030 is dat 6,3 miljard euro. Verder wil de partij extra geld uitgeven aan woningbouw en de aanpak van het stikstofprobleem.

Accijnzen op alcohol

Dat betaalt de partij door de hogere belastingen en ook met bezuinigingen, bijvoorbeeld op de zorg. De ChristenUnie wil onder meer geen nieuwe behandelingen in het basispakket toelaten en het eigen risico weer op 385 euro zetten. Tandartscontroles en gaatjes vullen komen bij ChristenUnie wel in het basispakket.

ChristenUnie wil een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor wijkverpleging. Verder verhoogt de partij de accijnzen op alcohol en komt er een extra belasting voor ongezond eten, drinken en vapes.

NSC

NSC verlaagt de overheidsuitgaven aan zorg, en verhoogt die aan defensie. De verhoging van het eigen risico verhoogt de financiële drempels voor zorggebruikers, hoewel de uitbreiding van het basispakket dit  effect deels dempt. Andere overheidsuitgaven worden verhoogd, de uitgaven aan defensie stijgen structureel  met 8,4 mld euro. In het onderwijs intensiveert NSC voornamelijk in leven lang ontwikkelen. Hoewel dit het  menselijk kapitaal verhoogt, is het effect beperkt doordat de uitgaven deels in plaats komen van private  uitgaven.

Voor bedrijven zijn er onderliggende verschuivingen, per saldo is de lastenverzwaring beperkt. De  huidige financieringssystematiek van de Zvw wordt aangepast door de nominale premies te verlagen en de wat lasten worden van gezinnen naar bedrijven verschoven. Voor huishoudens neemt de koopkracht toe en daalt de armoede, terwijl het aantal gewerkte uren op  lange termijn afneemt. Met het verlagen van de nominale zorgpremie verdwijnt de zorgtoeslag, ook wordt  een aantal regelingen afgeschaft. Daarnaast introduceert NSC een nieuwe kindregeling en een extra schijf in  box 1, verlaagt de partij de arbeidskorting en wordt het minimumloon verhoogd met 5,7%.  Het woningaanbod groeit licht op langere termijn. De woonlasten nemen af voor huishoudens met een langdurige hypotheek doordat NSC de dertigjaarsregeling opschort.  Binnen de kabinetsperiode is het effect van het pakket op het overheidssaldo beperkt, maar op lange  termijn loopt de overheidsschuld op. De lagere werkgelegenheid voor een verslechtering van de overheidsfinanciën.

Volt

Volt voert een grote herziening in het belasting- en toeslagenstelsel door en verkleint de  vermogensongelijkheid. Vanwege de grote veranderingen zijn de effecten met meer dan de gebruikelijke  onzekerheid omgeven. Volt schaft de toeslagen, premies, heffingskortingen en vrijwel alle aftrekposten af, de  nominale zorgpremie wordt verlaagd. In plaats daarvan introduceert de partij een zevenschijvenstelsel met  een belastingvrije voet en een huishoudtoelage die onafhankelijk is van het inkomen. In doorsnee neemt de koopkracht toe, maar de spreiding binnen inkomensgroepen is groot. De armoede daalt, door hogere  belasting op vermogen neemt de vermogensongelijkheid af.

Volt verlaagt de overheidsuitgaven aan zorg, en verhoogt die op andere terreinen, waaronder onderwijs, defensie en internationale samenwerking. Een verhoging van eigen betalingen in de zorg leidt tot hogere  financiële drempels voor zorggebruikers. Daarnaast wordt de kwaliteitsverbetering in de zorg grotendeels geremd.

De uitgaven aan defensie worden met 5,7 miljard euro verhoogd, daarnaast verhoogt Volt de bijdrage  aan de Europese Unie met 13,6 mld euro structureel met het oog op defensie. In het onderwijs leiden  intensiveringen in onder andere het primair onderwijs tot een sterke toename van het menselijk kapitaal.  Het pakket van Volt verschuift lasten voor bedrijven van arbeid naar vermogen en naar klimaat en milieu. Dit heeft gevolgen voor het investeringsklimaat en leidt tot een aanzienlijk grotere inspanning op klimaat en stikstof.

Het woningaanbod groeit op langere termijn licht door lastenverlichting en woningbouwsubsidies,  maar er zijn ook risico’s door een sterke prijsdaling. Door afbouw van de hypotheekrenteaftrek in vier jaar  en het verplaatsen van de woning naar box 3 dalen de prijzen. De woonlasten van bestaande woningbezitters  stijgen. Voor koopstarters wordt dit effect deels gecompenseerd door lagere woningprijzen. Binnen de kabinetsperiode leidt het pakket tot een verslechtering van het overheidssaldo, ook op de  lange termijn verslechteren de overheidsfinanciën.

Schrijf je in voor de dagelijkse nieuwsbrief

's Morgens om 7.00 uur in je mailbox.

Abonneren