Wie de podcast Boekestijn en De Wijk van zaterdag beluistert van zaterdag 2 december met hoogleraar recht en politiek John Morijn komt niet met de schrik vrij. Nu de kiezer in Nederland heeft gesproken lijkt een sterk Europa verder uit het zicht te raken. Het gaat om het verval van democratie en rechtstaat. En valt het mee?
Na de vragen van Pieter Omtzigt (NSC) over een volgende regering en ook vanuit GroenLinks-PvdA en CDA over de democratische toekomst van Nederland maakt John Morijn zich zorgen. ”Na de verkiezingen zijn we overgegaan tot de orde van de dag en scorebordjournalistiek, maar kijk naar Hongarije en Polen waar een ondertoon is dat de democratie geweld aan doet.” Er wordt teveel vergoelijkt en en dat wordt overgegaan tot de orde van de dag. ”In Nederland denken we te vaak dat het zo’n vaart niet zal lopen en dat Nederlanders anders zijn dan andere Europeanen. Dat populistische draaiboek draait al een tijdje.” Het tweede is heel Cruijffiaans ‘dat je het pas ziet als je het door hebt’. Morijn: ”Er zijn nu al zorgelijke ontwikkelingen zoals bedreiging van de journalistiek, vrouwen die zich niet meer in het openbaar debat kunnen uiten, kritiek op wetenschappers en de rechtspraak. Dit soort zaken hangen ook samen in Polen en Hongarije. Je ziet een bepaald patroon in de afgelopen jaren en nu is het moment nog om te besluiten daarin niet mee te gaan.”
Onrechtstatelijk en ondemocratisch
Morijn denkt aan de cordon saniataire (een ongewenste of gevaarlijke situatie probeert te isoleren door er een beschermende kring rond te leggen} jegens Geert Wilders omdat hij een antidemocratische en onrechtstatelijke agenda heeft. ”De PVV-stemmer heeft een valse profeet gekozen die niet waar kan maken, binnen de grenzen van de grondwet, waar hij voor staat. De boodschap van de kiezer moet je heel serieus nemen, maar je moet niet een partij faciliteren die een hele hoop schade kan aanrichten. Het was VVD-voorvrouw Dilan Yeşilgöz die Wilders in het zadel heeft geholpen om wellicht te willen samenwerken met Wilders in een kabinet. Daarom hebben mensen op het ‘orgineel’ gestemd in plaats van de kopie die de VVD is.” Maar ook is het bezoek van Wilders aan Kijkduin waar hij de buurtbewoners die protesteerden tegen de komst van asielzoekers een hart onder de riem kwam steken. Dat leverde gefronste wenkbrauwen op bij de mogelijke coalitiepartners.
Zelfbenoemde Messias
Geert Wilders heeft in de laatste weken voor de verkiezingen mooi weer gespeeld, maar we zijn vergeten dat hij is veroordeeld voor groepsbelediging. Nu zegt hij dat hij een groot deel van zijn verkiezingsprogramma niet gaat uitvoeren, maar er is geen enkele basis om hem te geloven. Een ‘zelfbenoemde Messias’ als Wilders wil de rechtstaat slopen. Het is iedere keer een stapje vooruit en ieder stapje lijkt niet zo erg. Wat er nu politiek gebeurt wordt steeds vergoelijkt. ”Het was niet toevallig dat Viktor Orban het eerst was om Wilders te feliciteren met zijn overwinning”, zegt Rob de Wijk. ”Orban was twintig jaar geleden een model democraat, moet je nu zien wat er in Hongarije gebeurt.” Hij wijst ook op Polen waar ‘bevriende rechters’ zijn benoemd, de persvrijheid fors is ingeperkt.
Populistisch draaiboek
Het volgende stapje in het populistische draaiboek, na bedreiging van journalisten en het uitkafferen van rechters, is het omzetten van ideeën in wetgeving. Morijn: ”Dit is de zogenaamde wij-zij-retoriek, soms gaat het over moslims, de elite, rechters, homo’s etcetera, zaken waarvan je weet dat de rechters hiervoor een stokje gaat steken en dan is het voorspelbaar dat de rechter als ‘politiek’ wordt weggezet.” Arend Jan Boekestijn zegt: ”Als dit gebeurt dan richt Wilders zich zoals altijd tegen de zogenaamde nep-rechters en dan zijn we heel ver van huis. Dan val je de onafhankelijke rechterlijke macht aan. Dit zou kunnen zijn op het gebied van immigratie of stikstof, zaken waar de beoogde coalitiepartners NSC en BBB heel anders naar kijken dan de PVV. Daarom moet tevoren worden vastgelegd dat je weet wat een rechter gaat zeggen dat je geen ongrondwettelijke zaken in het coalitieakkoord gaat zetten. Hoe groot is de wil van NSC en BBB om mee te gaan regeren en de vraag is of ze met de retoriek van Wilders meegaan.
Ondemocratische politieke agenda
”De meest effectieve manier is wellicht regeren met Wilders en dan na een paar maanden zien dat het niet gaat”, stelt Arend Jan Boekestijn. ”Niet regeren met de PVV betekent bij de volgende verkiezingen dat de partij groter wordt. Als je na een paar maanden regeren van Wilders er achter komt dat het niet gaat dat het twee kanten op kan gaan. Mensen keren zich af van Wilders of ze gaan juist nog meer stemmen op de PVV. Het is een duivels dilemma.” Morijn: ”Het is wel zo dat je in het eerste geval dat je een politieke agenda die ondemocratisch en onrechtstatelijk is een tijdje normaliseert. Dat gaat op de lange termijn gevolgen hebben voor de rechtstaat. De 37 zetels staan voor zorgen onder de samenleving. Mensen hebben zorgen die alleen in Europa oplosbaar zijn.”
Europa als blinde vlek
De hele verkiezingscampagne is gericht op Nederland, er wordt niet gekeken naar het buitenland. Rob de Wijk: Dat komt omdat Nederland een open economie heeft. Dertig procent van de banen is afhankelijk van export. Kenniswerkers uit het buitenland zijn noodzakelijk om geavanceerde bedrijven overeind te houden. In Nederland zijn die kenniswerkers niet te vinden vanwege de zesjescultuur en de pretpakketten op de middelbare scholen. Ga je de rem zetten op buitenlandse kenniswerkers dan kun je alle mooie Nederlandse plannen op de lange baan schuiven.”
Het grote gevaar is echter dat de rechtspraak, maar ook de onafhankelijke media in Nederland wordt gepolitiseerd. Rob de Wijk: ”Ik hoor het te vaak dat het niet in Nederland mogelijk zijn, maar dat is het wél. Het gevaar is dat er een meerderheid van mensen komt die daar geen problemen mee heeft. De populisten blijven hameren op het niet onafhankelijk zijn van de rechtspraak in Nederland. De zogenaamde D66-rechters en willen dus de rechtspraak in handen zien te krijgen, net als de onafhankelijke media als een soort staatsmedia.
Scholierenverkiezing
De grootste uitdaging is echter de Scholierenverkiezing die massaal op PVV en FVD stemde. Morijn: ”We denken dat het zo’n vaart niet zal lopen, maar het is van belang om te gaan onderzoeken waarop de kinderen hun stem hebben gebaseerd. Tijdens deze verkiezingen stemde ruim vijftien procent op de PVV en dertien procent op de FVD van Thierry Baudet, gevolgd door VVD, GL-PvdA en D66 met rond de tien procent van de stemmen.
